II. Mahmûd zamanında a’yân ile devlet erkânı arasında imzalanan Senedi İttifak ne demektir?

II. Mahmûd zamanında a’yân ile devlet erkânı arasında imzalanan Senedi İttifak ne demektir? Anayasa hukuku açısından değeri nedir?


Bilindiği gibi, uzun zamandır Osmanlı Devleti’nde eyâletlerle saltanat merkezi arasındaki idarî bağ tamamen zayıflamış; yer yer ortaya çıkan a’yân ve derebeylerin kimi bir kazada, kimi sancakta ve kimi de bir eyâlet çevresinde diledikleri gibi idareyi yürütür olmuşlardı. Mesela Rumeli’de Sirozlu İsmail Bey, Anadolu’da Bozok Mutasarrıfı Cabbarzâde Süleyman Bey ve Saruhan Mutasarrıfı Karaosmanoğlu Ömer Ağa gibi a’yânlar, büyük bir eyâlette bağımsız bir hükümet gibi davranmakta ve bu bölgelerde Osmanlı Devleti’nin emirleri geçerli olmamaktaydı. Hatta Bilecik Derebeyi Kalyoncu Mustafa, birkaç defa Padişah fermanını dinlememiş ve getirenleri azarlamıştı.
İşte bu a’yân ve derebeylerin itaat altına alınmaları için İstanbul’da umumi bir meşveret yapılarak herkesin ittifakıyla gereken ıslâhatı yapmak ve devlete işlerlik kazandırmak üzere, sadrazamlık tarafından adı geçen a’yânlara ve benzerlerine da’vetnâmeler gönderildi. Bağımsızlık sevdasına düşmüş bu a’yânların davet ile gelmeleri zor görünse de, Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa’nın kendisinin de a’yân olması ve bu konudaki samimiyeti, Kalyoncu Mustafa dahil olmak üzere, başlıca a’yânların askerlerini alarak İstanbul’a gelmelerine vesile oldu. Alemdar Paşa’ya güvenmeleri ve merkeze geldiklerinde tutuklanmamalarına olan inançları bu harekette mühim rol oynadı. Nizâmı Cedid’in ilgasından sonra dağılan eğitimli askerlerden beş altı bin kişinin başı olarak Kâdî Abdurrahman Paşa da davet edildi. Tek hedef, devlete itaatlerini temin etmek ve devletin emirlerinin her yerde geçerliliğini sağlamaktı. Buna karşılık a’yân ve derebeylerinin de emin olmaları gerekiyor ve devletten taahhüt istiyorlardı. Alemdar Mustafa Paşa, gayet açık sözlü olarak ve biraz da patavatsızca bir açılış konuşması yaptı ve bu samimi konuşması herkesçe takdir edildi. Neticede şu esasları taşıyan bir senedi ittifak hazırlanmasına karar verildi:
1) Her halükârda devletin emirlerine uyulacak. 2) Her yerde kamu gelirleri Hazine adına toplanacak. 3) Sadece ve sadece Devlet adına asker toplanabilecek. 4) Bunlara muhalefet edilirse, te’dibi için bütün a’yân ve hanedanlar da’vacı olabilecek. 5) İsyan eden ocaklara karşı, bütün a’yân ve hanedanlar devletin yanında yer alacak. 6) A’yân ve hanedanlara ittifakdaki bu şartlara aykırı davranmadıkları sürece taarruz ve müdâhele edilmeyecek.
Gerçi devlet ile kendi vatandaşlarından olan bir grup bey ve ağalar arasında bu şekilde bir ittifâknâme tanzim olunması ve yürütme gücünün belli şartlarla kayıt altına alınması, bağımsızlık anlayışına aykırı görünse de, uzun zamandır meydana gelen suiistimaller ile devlet bünyesinde açılan yaraların başka türlü tedavisine imkân bulunmuyordu. 29.9.1808’de imzalanan bu Senedi İttifak’ın altında başta Sadrazam, Şeyhülislâm, Nakîb’ülEşrâf, Kazaskerler, Anadolu Beylerbeyi, İstanbul Kadısı, Defterdar, Yeniçeri Ağası, Sadâret Kethüdası, Umûrı Bahriye Nâzın, ReisülKüttâb, Cabbârzâde Süleyman, Kara Osmanzâde Ömer, Sirozlu İsmail ve Çirmen Mutasarrıfı Mustafa gibi a’yân ve devlet ricalinin imzası bulunmaktaydı.
Senedi İttifak, hiçbir şekilde anayasal bir belge değildir; belki zayıflayan icra gücünü yeniden kuvvetlendirmek ve işlerlik kazandırmak üzere, etkili bazı millet temsilcileri ile devletin temsilcileri arasında yapılmış bir kamu sözleşmesi mahiyetindedir. Böyle bir sözleşme, gerçi devletin bağımsızlığını zedeler; ancak bağımsızlığın tamamen kaybedilmesine göre daha az zararlı olan bir düzenlemedir142.

Cevdet Paşa, Târih, c. IX, sh. 39, 332-339;
Karal, Osmanlı Tarihi, c. V, sh. 90-94.

Kaynak : Prof.Dr. Ahmet Akgündüz

Kaynak : E-tarih.org